તાજેતરમાં જમ્મુ-કાશ્મીરમાં કેટલાક આતંકવાદીઓ સાથે બહાદુરીપૂર્વક લડતા લડતા સેનાના જવાન લાન્સ નાયક નઝિર અહેમદ વાનીએ શહાદત મેળવી હતી. ઉલ્લેખનીય છે કે નઝિર અહેમદ વાની ક્યારેક પોતે પણ આતંકવાદી હતા અને જયારે તેમને પોતાની ભૂલનો અહેસાસ થયો ત્યારે તેમણે દેશ વિરોધી તત્વો સાથે સંબંધ તોડી આતંકનો માર્ગ છોડી દીધો હતો, અને ભારતીય સેનામાં શામેલ થઈ દેશની સેવામાં લાગી ગયા હતા.
જમ્મુ-કાશ્મીરના શોપિયા વિસ્તારમાં રવિવારે આતંકવાદીઓ સામે થયેલ કાર્યવાહીમાં સુરક્ષાદળોએ ૬ આતંકીઓને માર્યા હતા. આ ઓપરેશન દરિમયાન લાન્સ નાયક નઝિર અહેમદ વાની આતંકવાદીઓની ગોળીઓ દ્વારા ઘાયલ થયા હતા. તેમને તાત્કાલિક હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા, જ્યાં તેમણે જીવન અને મૃત્યુ વચ્ચે યુદ્ધ લડ્યું હતું, અને અંતે સોમવારે તેમણે પોતાનો દેહ-ત્યાગ કર્યો હતો. નઝિર અહેમદનું જીવન પ્રેરણાદાયી છે, કારણ કે સેનામાં શામેલ થયા પહેલા નઝિર અહેમદ એક આતંકવાદી ગ્રુપ સાથે જોડાયા હતા. અને પોતાની ભૂલનો અહેસાસ થતા પોતાનું આત્મ-સમર્પણ કરી તેમણે લશ્કરમાં જોડાવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
નઝિર અહેમદના અવસાન પછી તેમના પાર્થિવ શરીરને ત્રિરંગામાં લપેટીને તેમના પૈતૃક ગામ અશમુજીમાં તેમના પરિવારજનોને સોંપવામાં આવ્યું હતું. રીત-રિવાજો બાદ પાર્થિવ શરીરને ગામના કબ્રસ્તાનમાં સુપુર્દે ખાક કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે ૫૦૦ જેટલા ગ્રામવાસીઓ એકઠા થયા હતા. વાનીને ભારતીય સેનાએ ૨૧ તોપની સલામી આપીને એક સૈનિકને છાજે તેવી વિદાય આપવામાં આવી હતી.
લાન્સ નાયક નઝિર અહેમદ વાની એક ઉમદા સિપાહી હતા અને ૨૦૦૭માં તેમની વીરતા માટે સેના દ્વારા મેડલ આપવામાં આવ્યો હતો. ભારતીય સેના દ્વારા જારી કરવામાં આવેલા નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે નઝિરની શહાદત ઉપર સમગ્ર દેશને ગર્વ છે અને સેના હંમેશાં તેમના પરિવારની મદદે રહેશે. વાનીએ દેશ અને રાજ્યની શાંતિ માટે સર્વોચ્ચ બલિદાન આપ્યું છે જે એળે જશે નહિ.
મંગળ ગ્રહ ઉપર છુપાયેલા રહસ્યોને શોધવા માટે નાસાના ઇનસાઇટ લેન્ડરને ૨૬ નવેમ્બર ૨૦૧૮ના રોજ સફળતાપૂર્વક મંગળ ગ્રહની જમીન ઉપર ઉતારવામાં આવ્યું છે, જે મંગળ ગ્રહની આંતરિક સંરચના પૃથ્વીથી કેટલી અલગ છે તેની જાણકારી મેળવશે. નાસાએ ઈનસાઈટનું મંગળ પરના ઉતરાણનું લાઈવ ટેલિકાસ્ટ પણ કર્યું હતું. ઇનસાઇટ લેન્ડરને એટલસ ફાઇવ(Atlas V) રોકેટ દ્વારા કેલિફોર્નિયા ખાતે વેન્ડનબર્ગ વાયુસેના મથકથી લોન્ચ કરવામાં આવ્યું હતું.
૨૦૩૦ સુધીમાં મંગળ પર લોકોને મોકલવાની કોશિશ માટે નાસા માટે મંગળગ્રહનું તાપમાન સમજવું મહત્વપૂર્ણ છે. ૩૫૮ કિલોના ઈનસાઈટનું આખુ નામ ‘ઈન્ટીરિયલ એક્સપ્લોરેશન યૂઝિંગ સિસ્મિક ઈન્વેસ્ટિગેશન’ છે. ૭૦૦૦ કરોડના આ મિશનમાં યુએસ, જર્મની, ફ્રાન્સ અને યુરોપ સહિત ૧૦થી વધારે દેશોના વૈજ્ઞાનિકો કાર્યરત છે. ઈનસાઈટ પ્રોજેક્ટના મુખ્ય વૈજ્ઞાનિક બ્રુસ બેનર્ટ ના જણાવ્યા અનુસાર, આ એક ટાઈમ મશીન છે, જેનાથી માહિતી મળી શકે છે કે ૪.૫ અબજ વર્ષ પહેલા મંગળ, ધરતી અને ચંદ્ર જેવા પથરાળા ગ્રહો કેવી રીતે બન્યા હતા.
ઈનસાઈટ મંગળની આંતરીક સંરચના સંદર્ભે અભ્યાસ કરશે. ઇનસાઇટનું મુખ્ય મશીન સિસ્મોમીટર છે, જેને ફ્રાન્સીસ અંતરિક્ષ એજન્સીએ બનાવ્યું છે. લેન્ડિગ પછી ઇનસાઇટના રોબોટિક આર્મ દ્વારા મંગળની સપાટી પર આ સેસ્મોમીટરને મુકવામાં આવશે જેના દ્વારા ત્યાંની ભૂગર્ભની ગતિવિધિઓને જાણી શકાશે. બીજું મુખ્ય મશીન સેલ્ફ હેમરિંગ છે જે જમીનમાં ડ્રીલ કરીને અંદરથી નીકળતી ગરમીને માપવાનું કામ કરશે. નાસાનું કહેવું છે કે ઈનસાઈટની તપાસ હેઠળ મંગળની સપાટી પર દશથી સોળ ફૂટ ઉંડું કાણું પાડવામાં આવશે, જે આની પહેલાના મંગળ મિશનની સરખામણીમાં પંદર ગણું વધારે ઉંડું હશે.
ઇનસાઇટના મંગળ ઉપર લેન્ડીંગની પ્રક્રિયા સાત મિનિટ સુધી ચાલી હતી. ભારતીય સમય અનુસાર સોમવારે રાતે ૧:૨૪ વાગ્યે ઇનસાઇટ મંગળની ધરતી ઉપર ઉતર્યુ હતું. મંગળની કક્ષામાં પહોંચતી વખતે ઈનસાઈટની ઝડપ ૧૯ હજાર આઠસો કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની હતી, જો કે લેન્ડિંગ સમયે તેની ઝડપ ઘટીને આઠ કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની થઈ હતી. યાન છ મિનિટની અંદર શૂન્યની ઝડપ પર આવી ગયું હતું અને પેરાશૂટ દ્વારા મંગળ ઉપર તેને સફળતાપૂર્વક ઉતારવામાં આવ્યું હતું.
યાનના મંગળની જમીન પર ઉતરતાની સાથે જ બે વર્ષીય મંગળ મિશનનો પ્રારંભ થઈ ગયો છે. સૌર ઊર્જા અને બેટરીથી ઊર્જા મેળવનારા લેન્ડરને ૨૬ માસ સુધી સંચાલિત કરવા માટે ડિઝાઈન કરાયું છે. આ અગાઉ પણ ૨૦૧૨ માં પણ મંગળ પર પહેલું યાન ‘ક્યૂરોસિટી’ મોકલવામાં આવ્યું હતું જેના દ્વારા મંગળ ગ્રહ પર પાણીની હાજરી સંદર્ભે તપાસ કરવામાં આવી હતી.
આગામી વર્ષે ગુરુ નાનક સાહેબની ૫૫૦મી જન્મજયંતિની ઉજવણી કરવા માટે કરતારપૂર કોરિડોરને શરુ કરવા માટે ભારતે પાકિસ્તાનને અપીલ કરી છે જેના માટે પાકિસ્તાને પણ હામી ભરી છે. આ જગ્યા શીખોનું પવિત્ર તીર્થ સ્થળ છે જ્યાં ગુરુ નાનક સાહેબે તેમના જીવનના ૧૮ વર્ષ ગાળ્યા હતા.
ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે દોસ્તીની શરૂઆત સ્વરૂપે કરતારપુર બોર્ડર ખુલ્લું કરવાનું પગલું મહત્વપૂર્ણ સાબિત થઈ શકે છે. ભારતે પાકિસ્તાન સરકારને કોરિડોર બનાવવા માટે વિનંતી કરી છે જેથી શીખ સમુદાયના લોકો કોઈ પણ પરેશાની વગર દર્શન માટે ભારતથી પાકિસ્તાનમાં આવેલ ગુરૂદ્વારા દરબાર સાહિબ કરતારપૂરમાં જઈ શકે. વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા રવિશ કુમારે મીડિયા સાથે ચર્ચા દરમિયાન જણાવ્યું હતું કે શીખ સમુદાયની લાગણીઓને ધ્યાનમાં રાખીને કોરિડોરના બાંધકામ અંગે ભારત સરકારે પાકિસ્તાન સરકારનો સંપર્ક કર્યો છે. અમે પાકિસ્તાનને શીખ સમુદાયની લાગણીઓ સમજવા અને યોગ્ય સુવિધાઓ સાથે કોરિડોર બનાવવાની વિનંતી કરી છે.
પાકિસ્તાનના સૂચના અને પ્રસારણ મંત્રી ફવાદ ચૌધરીએ મીડિયા સાથે ચર્ચા કરતા કહ્યું હતુ કે પાકિસ્તાન તહરીખ-એ-ઈન્સાફ પાર્ટીની સરકાર કરતારપૂર આવતા શિખો માટે વિઝા ફ્રી એન્ટ્રી માટેની સિસ્ટમ બનાવી રહ્યા છીએ જેથી ગુરૂદ્વારા દરબાર સાહિબ કરતારપૂરમાં વિઝા વગર પણ પ્રવેશ મેળવી શકાશે.
ભારત-પાકની આંતરરાષ્ટ્રીય સીમા પાસે પાકિસ્તાનના નારોવાલમાં ગુરૂદ્વારા સાહિબ શીખ જગતનું સૌ પ્રથમ ગુરૂદ્વારા કહેવામાં આવે છે. કરતારપૂર શહેરનો પાયો પણ ગુરૂનાનકજીએ સ્થાપ્યો હતો. આ પહેલા ભારતીય શિખો બોર્ડર પર ઉભા રહીને દૂરબીનની મદદથી દર્શન કરતા આવ્યા છે.
ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે છેલ્લા કેટલાક સમયથી સંબંધો ઉપર બરફ જામી ગયો હતો અને એક બીજા સાથે ચર્ચા બંધ કરી હતી. કરતારપુર બોર્ડર ખોલવાની તૈયારીની સાથે બંને તરફ કોરિડોર વિક્સાવવાથી બંને દેશોના સંબંધો ફરીથી સારા થવાની શક્યતામાં વધારો થયો છે.
સમુદ્રમાં રહેલા પ્લાસ્ટિક અને પ્રદુષણને નિયંત્રણમાં લેવા માટે ‘ઓશન ક્લીનઅપ’ નામના વિશ્વના સૌથી મોટા અભિયાનની શરૂઆત કરવામાં આવી છે. આ અભિયાનની શરૂઆત ૨૪ વર્ષના ડચ સંશોધક બોયાન સ્લેટે કરી છે. તેમના કહેવા મુજબ સમુદ્રના કચરાને દુર કરવા માટે ‘ઓશન ક્લીનઅપ’ ખુબ જ ઉપયોગી ટેક્નોલોજી પુરવાર થશે.
આ સિસ્ટમ દરિયાઈ તોફાન, ખારા પાણીના ક્ષારનો સામનો કરનારી અને અન્ય વાતાવરણના અવરોધોનો સામનો કરી શકે તેવી રીતે વિકસાવાઈ છે. આ પ્રકિયાથી દરિયામાં ૧૦ ફૂટ ઊંડાઈથી પણ પ્લાસ્ટિકના કચરાને એકઠો કરી શકાય છે. કચરો એકઠો કરવાની નેટ એવી રીતે બનાવાઈ છે કે તેમાં માછલીઓ નેટની નીચે તરીને સલામત રહી શકશે.
આ અભિયાન હેઠળ પેકમેન ફ્લોટિંગ બૂમ દ્વારા દરિયામાંથી કચરો એકઠો કરાશે અને જમીનમાં નક્કી કરેલાં સ્થળે તેને ઠાલવીને તેનો નાશ કરવામાં આવશે. કેલિફોર્નિયા અને હવાઈટાપુ વચ્ચેના ગ્રેટ પેસિફિકમાં પ્લાસ્ટિકને નાશ કરવા માટે અને દરિયાને સ્વચ્છ બનાવવા માટે આ અભિયાન હાથ ધરવામાં આવ્યું છે. જેમાં કચરાના ૧.૮ ટ્રિલિયન ટુકડાના ઢગલાને દરિયામાંથી દૂર કરવામાં આવશે. ગ્રેટ પેસિફિક કચરાના ઢગલામાંથી આશરે ૧,૫૦,૦૦૦ પાઉન્ડના કચરાને પહેલા વર્ષે આ સિસ્ટમ દ્વારા નિકાલ કરવામાં આવશે. બોયન સ્લેટ દ્વારા નફો નહીં કરવાના હેતુ સાથે ‘ઓશન ક્લીનઅપ’ સિસ્ટમ વિકસાવવામાં આવી છે. બોયન અને તેમની ટીમનું લક્ષ્ય છે કે તેઓ દર વર્ષે સમુદ્રમાંથી ૫૦ ટન સુધીનો કચરો બહાર કાઢે.
ફ્લોટિંગ બૂમ દ્વારા કરન્ટ અને વેક્યૂમથી એકઠો કરવામાં આવેલો કચરો જહાજમાં એકઠો કરવામાં આવે છે અને ત્યાંથી તેને દરિયામાર્ગે કિનારા પર લાવી, જમીન પર ઠાલવીને તેને રિસાઇક્લિંગ માટે અલગ પાડવામાં આવશે, જે કચરો રિસાઇક્લિંગ ન થઈ શકે તેમ હોય તેનો નિકાલ કરવામાં આવશે.
આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ માનવરહિત ૨ હજાર ફૂટ લાંબી તરતી બૂમને પાણીમાં ગોઠવવામાં આવી છે. યુ આકારની આ ફ્લોટિંગ બૂમમાંથી કરન્ટ દ્વારા પેકમેનની જેમ દરિયાનો કચરો ખેંચવામાં આવે છે. અને તેને સાથેનાં જહાજમાં એકઠો કરવામાં આવે છે. પાંચ વર્ષમાં પેસિફિક મહાસાગરમાં રહેલાં પ્લાસ્ટિક સહિત તમામ પ્રકારના કચરાના ઢગલામાંથી અડધાઅડધ કચરાનો આ અભિયાનથી દરિયામાંથી નિકાલ કરવામાં આવશે. કચરાનોઆ ઢગલો ૧૬૦ લાખ ચોરસ કિલોમીટરના ઘેરાવામાં ફેલાયેલો છે.
બોયાને જણાવે છે કે, "આજથી ૮ વર્ષ અગાઉ જ્યારે હું ૧૬ વર્ષનો હતો ત્યારે મેં સમુદ્ર માર્ગે ગ્રીસની યાત્રા કરી હતી, ત્યારે મને સમુદ્રમાં માછલીઓથી વધારે પ્લાસ્ટિક જોવા મળ્યું હતું. આ જોઇને મને અત્યંત દુખ થયું હતું જેથી આ માટે મેં કાર્યની શરૂઆત કરી અને ગત ૮ વર્ષથી હું આ વિષય પર કામ કરી રહ્યો છું. મારો પ્રયત્ન છે કે સમુદ્રમાંથી વધુમાં વધુ પ્લાસ્ટિક કેવી રીતે બહાર કાઢી શકાય."
બોયાન અને તેમની ટીમ સમુદ્રને પ્રદુષણ અને પ્લાસ્ટિક મુક્ત બનાવી સમુદ્રી જીવોને સુરક્ષિત રાખવા માટે કાર્યરત છે તેમની સાથે આજે ૮૦ લોકો સ્વૈચ્છિક રીતે કામ કરી રહ્યા છે.
દુનિયાની ૧૦ ટકા વસ્તી દિવ્યાંગતાથી પ્રભાવિત છે. કેવળ ભારતમાં જ વિશ્વના ૧૫ ટકા જેટલા દિવ્યાંગ લોકો વસે છે. ભારત સરકારના સર્વે અનુસાર દેશમાં ૨.૬૮ કરોડ લોકો દિવ્યાંગ છે, જયારે વિશ્વ બેન્કના એક રિપોર્ટ અનુસાર આ સંખ્યા ૮ કરોડ છે. ભારતમાં ૮૦ ટકા દિવ્યાંગ લોકો ગ્રામીણ વિસ્તારમાં રહે છે, જેના કારણે યોગ્ય સારવારથી વંચિત રહી જાય છે અને કૃત્રિમ અંગો મોંઘા હોવાના કારણે તેની ખરીદી શકતા નથી.
મુંબઈની બોમ્બે સ્કોટીશ સ્કૂલમાં ગરીબ દિવ્યાંગો માટે અંગોની રિપ્લેસમેન્ટ અથવા કૃત્રિમ અંગ આપવા માટે એક અભિયાનની શરૂઆત કરવામાં આવી છે. આ અભિયાન માટે સ્કૂલના બાળકોએ જન-સહયોગ દ્વારા ૪૨ લાખ રૂપિયા જેટલો ફાળો ઉઘરાવ્યો છે. આ રકમ દ્વારા મહારાષ્ટ્રના દુકાળગ્રસ્ત વિસ્તાર વિદર્ભમાં દિવ્યાંગોને કુત્રિમ અંગ આપવામાં આવશે. ફ્રીડમ ટ્રસ્ટની મદદથી આ અભિયાન હેઠળ ધોરણ ૯ થી ૧૨ સુધીના ૧૬૫ બાળકોએ ફક્ત સાત દિવસમાં પોતાની જાત મહેનતથી ૪૨ લાખ રૂપિયા એકઠા કર્યા હતા.
૯ માં ધોરણની વિદ્યાર્થીની માલવિકાએ ૨૦ હજાર રૂપિયા એકઠા કરવાનું લક્ષ્ય નક્કી કરું હતું, પરંતુ તેણે આજ સુધીમાં ૪૫ હજાર કરતા વધારે રકમ એકઠી કરી દીધી છે. તે આ અભિયાન વિષે કહે છે કે, "મારા મિત્રોની સાથે મળીને હું આ રકમ એકઠી કરી રહી છું, જેની મદદથી અમે તેવા લોકોની મદદ કરી શકીશું કે જેમણે બીમારી કે કોઈ અન્ય કારણોસર પોતાના પગ ગુમાવ્યા હોય. અમે વિધર્ભ વર્ધા, યવતમાલ, અને ચંદરપૂર જેવા વિસ્તારોમાં કુત્રિમ અંગ આપવાનું વિચારી રહ્યા છીએ. આ અવયવો દ્વારા તેઓ તેમના પગ સાથે ફરીથી ચાલવા માટે સમર્થ થશે અને તેઓ તેમના જીવનમાં કેટલાક ફેરફારો લાવી શકશે. એક કૃત્રિમ પગની કિંમત રૂ. ૧૦ હજાર છે જેમાં કેમ્પિંગ અને ફિટિંગ ખર્ચ અલગથી થાય છે. બીજાઓને મદદ કરવામાં મને ખૂબ આનંદ થાય છે. આજ સુધીમાં ભારે દુષ્કાળને કારણે આપણે વિદર્ભ પ્રદેશને જાણતા આવ્યા છીએ પરંતુ હવે અહીં કંઈક સારું કરવા જઈ રહ્યા છીએ. આ અભિયાનથી દિવ્યાંગ લોકોને મદદ મળશે."
આ અભિયાન પાછળ "ફ્રીડમ ટ્રસ્ટ" અને "ફ્યુલ અ ડ્રીમ" નામની સંસ્થાઓ મદદ કરી રહી છે. ટાઈમ્સ ઑફ ઈન્ડિયા ના એક રિપોર્ટ અનુસાર સૌથી વધુ દિયા પરાશ્રમ પુરિયાએ ૧.૪૩ લાખ, મરિયમ મોઝયમે ૧.૩૪ લાખ, સાચી કામતે ૧.૨૮ લાખ, અનુશ પટેલે ૧.૧૫ લાખ રકમ એકઠી કરી છે. મરિયમ કહે છે કે, "તેને લોકોની મદદ કરવામાં ખુશી મળે છે."
આ અભિયાન દ્વારા વિદ્યાર્થીઓને શિક્ષણની સાથે સાથે જન-સેવા માટે પણ ચોક્કસપણે પ્રોત્સાહન મળશે, અને તેમની નાની વયમાં જ તેઓ જાણી શકશે કે જરૂરિયાતમંદ લોકોની સેવા કરવાથી કેવા પ્રકારની ખુશી મેળવી શકાય છે.
દિલ્હીમાં સેન્ટ્રલ પોલ્યુશન કંટ્રોલ બોર્ડ(સી.પી.સી.બી.) દ્વારા વાયુ પ્રદૂષણને રોકવા માટે કટોકટીની યોજના અમલમાં મુકવામાં આવી છે. દિલ્હી-એનસીઆરમાં પડોશી રાજ્યો જેવા કે પંજાબ, હરિયાણા, અને ઉત્તર પ્રદેશમાં સળગાવવામાં આવતા કૃષિ અવશેષના કારણે વાયુ પ્રદુષણમાં વધારો થયો છે.
શિયાળાની શરૂઆતમાં દર વર્ષે પંજાબ, હરિયાણા અને ઉત્તર પ્રદેશમાં લાખો ટન કૃષિ અવશેષ સળગાવવામાં આવે છે. પર્યાવરણ, વન અને ક્લાયમેટ ચેન્જ મંત્રાલય અનુસાર, પંજાબમાં અત્યાર સુધી ૭૦૦ ટન અને હરિયાણામાં ૯૦૦ ટન કરતાં વધુ કૃષિ અવશેષ સળગાવવામાં આવ્યા છે. નાસા દ્વારા કરવામાં આવેલ શોધ અનુસાર મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ, આંધ્રપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ઓરિસ્સા તથા ઉત્તર-પશ્ચિમી પ્રદેશોમાં પાકના અવશેષો સળગાવવાના કારણે ધુમ્મસની સાથે સાથે વાયુ પ્રદુષણમાં પણ વધારો થાય છે.
ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી(આઈઆઈટી)- દિલ્હીના વિદ્યાર્થીઓ અંકુર કુમાર, કનિકા પ્રજાપત અને પ્રાચીર દત્તા ચાર વર્ષ પહેલા પાકના વધેલા અવશેષોમાંથી ઇકો-ફ્રેન્ડલી કપ અને પ્લેટ્સ બનાવી હતી. તેમનો વિચાર હતો કે, પાકના વધેલા અવશેષોને સળગાવીને વાયુ પ્રદુષણ કરવાને બદલે તેમાંથી પ્લેટ્સ અને કપ બનાવવામાં આવે જેથી પ્રદુષણમાંથી પણ રાહત મળે અને પ્લાસ્ટિકના કપ અને પ્લેટ્સનો ઉપયોગ પણ ઓછો થાય. જો ખેડૂતોને આ કચરાનો ભાવ મળે તો તે તેને સળગાવવાનું બંધ કરી દેશે જેથી પ્રદુષણમાં ઘટાડો થશે.
ડાંગરના વધેલા કચરામાં ૧૦ ટકા ભાગ સિલિકાનો હોય છે, જેના કારણે મોટા ભાગની ઔદ્યોગિક પ્રક્રિયાઓમાં ઇંધણ તરીકે તેનો ઉપયોગ કરવો મુશ્કેલ છે જેથી ના છૂટકે ખેડૂતોને આ અવશેષો સળગાવી દેવા પડે છે. આ સમસ્યાને નિરાકરણ માટે સંશોધનકારોએ દ્રાવક-આધારિત પ્રક્રિયા વિકસાવી છે, જેમાં સિલિકાના કણોની મદદથી પાકના અવશેષોને ઔદ્યોગિક ઉપયોગ માટે અનુકૂળ બનાવી શકાય છે.
અંકુર કુમારના કહેવા અનુસાર ચોખાના વધેલા અવશેષોમાંથી અત્યારે ટેબલવેર બનાવવામાં આવી રહ્યા છે અને આ માટે તેઓ એક પ્લાન્ટની સ્થાપના કરવા જઈ રહ્યા છે, જેમાં કૃષિ અવશેષમાંથી ઇકો ફ્રેન્ડલી રીતે પ્લેટ્સ, કપ, ટેબલવેરની સાથે સાથે ફાઇબર અને બાયો-એથેનોલ જેવા ઉત્પાદનો બનાવવામાં આવશે. આ કોશિશ પર્યાવરણની સાથે સાથે ખેડૂતોને આર્થિક મદદ પણ પોંહચાડશે.
નાસાએ કેટલાક ઉપગ્રહ ફોટા બહાર પાડ્યા છે, જે સાબિત કરે છે કે ગયા વર્ષેની સરખામણીમાં આ વર્ષે કૃષિ અવશેષ સળગાવવાની ઘટનાઓની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે. નાસાના સેટેલાઇટ ચિત્રો બતાવે છે કે પંજાબ અને હરિયાણાના ખેડૂતોએ આ મહિનાની શરૂઆતમાં કૃષિ અવશેષ સળગાવવાનું શરૂ કર્યું છે. નાસાએ તેની વેબસાઇટ પર જણાવ્યું છે કે પંજાબ અને હરિયાણામાં છેલ્લા ૧૦ દિવસમાં બળતણનું પ્રમાણ વધ્યું છે, ખાસ કરીને અમૃતસર, અંબાલા, કરનાલ, સિરસા અને હિસારમાં.
આજે વિશ્વ પ્રદુષણની સમસ્યા સામે ઝઝુમી રહ્યું છે. વિવિધ કારણોસર દિન-પ્રતિદિન પ્રદુષણમાં થઈ રહેલો વધારો ખુબ જ ચિંતાદાયક મુદ્દો બની ચુક્યો છે, જેના લીધે આજે ઘણા દુષ્પરિણામો પણ ભોગવવા પડી રહ્યા છે. તેવામાં ડીઝલ અને કોલસાના ઇંધણ ઉપર ચાલનારી ટ્રેનોના કારણે થતા પ્રદુષણની સમસ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને ઉત્તર જર્મનીના હમબર્ગમાં વિશ્વની પ્રથમ હાઇડ્રોજન સંચાલિત ટ્રેન સેવા શરૂ થઈ છે.
કોરાડિયા ઇલિન્ટ નામની આ હાઇડ્રોજન ટ્રેન વાયુ પ્રદુષણ અને ધ્વનિ પ્રદુષણ બંનેથી મુક્તિ અપાવે છે, જેને એલ્સ્ટોમ નામની ફ્રેન્ચ રેલ પરિવહન કંપની દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવી છે. ટ્રેનનું નિર્માણ કરનાર કંપનીએ મીડિયામાં આપેલ પોતાના નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે, "ડીઝલ ટ્રેનની સામે હાઇડ્રોજન ટ્રેન મોંઘી છે, પરંતુ ડીઝલ ટ્રેનની સામે હાઇડ્રોજન ટ્રેનનું ઇંધણ સસ્તું પડશે. બ્રિટન, નેધરલેન્ડ્ઝ, ડેનમાર્ક, નૉર્વે, ઇટાલી અને કેનેડાએ હાઇડ્રોજન સંચાલિત ટ્રેન ખરીદવામાં રસ દર્શાવ્યો છે. પર્યાવરણની દ્રષ્ટિએ આ ટ્રેન ખૂબ ફાયદાકારક છે."
આ ટ્રેનમાં ફયુલ સેલ મુકેલા હોય છે જે હાઇડ્રોજન અને ઓક્સીજનના કેમિકલ રીએક્શનના લીધે વિદ્યુત ઉર્જા ઉત્પન્ન કરે છે. આ વિદ્યુત ઉર્જા લિથિયમ આયન બેટરીને ચાર્જ કરે છે જેની મદદથી ટ્રેન ઓપરેટ થઈ શકે છે. આ પ્રક્રિયા દરમિયાન ધુમાડાની જગ્યાએ વરાળ કે પાણી ઉત્પન્ન થાય છે.
ટ્રેનની ટાંકી ફક્ત ૧૫ મિનિટમાં રીફિલ થઈ જાય છે. આ ઉપરાંત, જો જરૂરી હોય તો એક સાથે વધુ ટાંકી પણ લગાવી શકાય છે. આ ટ્રેન ઝીરો એમીશન પેટર્નથી ચાલે છે એટલે કે થોડોક પણ કાર્બન ડાયોક્સાઈડ ઉત્પન્ન થતો નથી. ટ્રેન પ્રતિ કલાક ૧૪૦ કિલોમીટરની સ્પીડ પકડી શકે છે. ૧૫૦ થી વધુ મુસાફરોને બેઠવાની સુવિધા સાથે ૩૦૦થી વધુ લોકો એક સાથે આ ટ્રેનમાં મુસાફરી કરી શકે છે.
ભારતમાં પણ જો ડીઝલ અને કોલસા ઉપર ચાલનારી ટ્રેનોની જગ્યાએ હાઈડ્રોજન ટ્રેન લાવવામાં આવે તો દેશમાં પ્રદુષણના સ્તરમાં કેટલાક અંશે ઘટાડો કરી શકાય છે, અને ખૂબ ફાયદાકારક સાબિત થઈ શકે છે.
નેનો ફાઇબરનો ઉપયોગ કરી બનાવેલ કાપડ દુષ્કાળગ્રસ્ત લોકોને હવામાંથી પીવાનું ચોખ્ખું પાણી પ્રાપ્ત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. બે થાંભલાઓની વચ્ચે પોલિથિનની જાળી બાંધીને ‘ફોગ નેટસ’ તૈયાર કરવામાં આવે છે. જ્યારે હવામાં રહેલો ભેજ આ જાળીમાંથી પસાર થાય છે ત્યારે ભેજ પાણીમાં રૂપાંતર થઈ નીચે રાખેલ બોટલમાં જમા થાય છે.
આ પદ્ધતિના ઉપયોગથી મર્યાદિત માત્રામાં તેમજ જયારે હવામાં ભેજ હોય ત્યારેજ પાણી મેળવી શકાય છે. આ ટેકનોલૉજીનો ઉપયોગ ફક્ત પર્વતીય વિસ્તારો પુરતો જ મર્યાદિત છે, જ્યાં દરિયાકાંઠેથી આવતી ગરમ અને ભીની હવા સીઘા ચઢાવને કારણે વાતાવરણમાં ઉપર જાય છે, જ્યાં તેનુ તાપમાન ઘટીને ભેજમાં રૂપાંતર થાય઼ છે.
યુ.એસ.ના ઓહિયો રાજ્યમાં આવેલ એક્રોન યુનિવર્સિટીમાં શિંગ-ચંગ જોશ વોન્ગ અને તેમની ટીમે એક નવી જાળી બનાવી છે. તેઓ માને છે કે તેના ઉપયોગથી ટેક્નોલોજીમાં મોટી સુધારણા આવશે. તેઓએ ‘ઇલેક્ટ્રોસ્પન પોલિમર્સ’નો ઉપયોગ કરી નવું નેનોફાઇબર બનાવ્યું છે. આ ફાઇબર વિસ્તૃત ગ્રેફાઇટના ટુકડાઓની આસપાસ ગંઠાયેલું હોય છે જેથી તે હવામાં રહેલા ભેજને પાણીમાં રૂપાંતર થવા માટે વિશાળ સપાટી પૂરી પાડે છે, તથા જાળીમાંથી પાણીને બહાર નીકળવામાં મદદ કરે છે.
વોંગના કહેવા પ્રમાણે આ નેનોફાઇબરથી બનાવેલ જાળીઓ એક દિવસમાં દર ચોરસ મીટર દીઠ ૧૮૦ લીટર પાણીનું ઉત્પાદન કરી શકે છે. નેનોફાઇબર વાતાવરણમાંથી પાણી ઉત્પન્ન કરવા ઉપરાંત, ગંદકી તથા સૂક્ષ્મ જંતુઓને ગાળીને શુદ્ધ પણ કરે છે જેથી આ પાણી પીવા માટે એકદમ સુરક્ષિત હોય છે. વોંગ પાણીને ઠંડુ કરવા માટે નાની બેટરીનો ઉપયોગ કરવાનુ પણ વિચારે છે જેને કારણે તેનો ઉપયોગ રણ પ્રદેશ જેવા ગરમ વિસ્તારમાં કરી શકાય.
વોંગ કહે છે કે, "હવામાં હંમેશા ભેજ રહેલો હોય છે. જ્યાં વાદળ છે, ત્યાં પાણી છે." વોંગના કહેવા પ્રમાણે આ ઉપકરણને હવામાંથી પાણી મેળવવા માટે આજુબાજુના વાતાવરણ કરતા કેવળ ૧૦ ડિગ્રી ઓછા તાપમાનની જરૂર પડે છે. લિથિયમ આયન બેટરીનો ઉપયોગ કરી, આ આખી વસ્તુને બેગમાં પણ મૂકી શકાય છે.
લદ્દાખ જેવા અંતરિયાળ વિસ્તારમાં શૈક્ષણિક સુધારણા તેમજ વિકાસ માટે સોનમ વાંગચુકનું મહત્વનું યોગદાન રહ્યું છે, અને લદ્દાખના યુવાનોને રોજગારીની તકો મળી રહે અને તેઓ દરેક ક્ષેત્રો સાથે સંકળાયેલા રહે તે માટે તેમણે ઘણા પ્રયત્નો કર્યા છે અને હજુ પણ પ્રયત્નો કરી રહ્યા છે.
સોનમ વાંગચુકે વર્ષ ૧૯૮૮માં લદ્દાખના બર્ફીલા રણના શિક્ષણના સ્તરમાં સુધાર લાવવા એન્જીનિયરીંગનો અભ્યાસ પૂરો કરી પોતાના ભાઈ અને કેટલાક મિત્રોના સહયોગથી આ માટે “સ્ટુડન્ટ એજ્યુકેશનલ એન્ડ કલ્ચરલ મૂવમેન્ટ ઓફ લદ્દાખ”(સેકમોલ) નામની સંસ્થાની સ્થાપના કરી, જેના દ્વારા ૧૯૯૪ માં સરકારી શિક્ષણ વિભાગ સાથે મળીને શૈક્ષણિક સુધારણા માટે “ઓપરેશન ન્યૂ હોપ”(ઓએનએચ) નામનું અભિયાન શરુ કર્યું.
ઘણા વર્ષો સુધી સેકમોલે સરકારી શાળાઓની શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં સુધાર લાવવા માટે પ્રયત્નો કર્યા, જેની સાથે સાથે સેકમોલ સંકુલ પણ એક વૈકલ્પિક શાળા તરીકે વિકાસ પામતું ગયું. આ સંકુલને સંપૂર્ણ પણે ઈકો ફ્રેન્ડલી બનાવામાં આવ્યું છે, જ્યાં વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને સ્વયંસેવકો રહે છે, કામ કરે છે અને એકસાથે શીખે છે. આ શાળા પરંપરાગત શાળા નથી, પરંતુ વ્યવહારુ, પર્યાવરણીય, સામાજિક અને પરંપરાગત જ્ઞાન, મૂલ્યો અને કુશળતાને અનુસરવાની જગ્યા બની ગઈ છે, જેનું સંચાલન તથા જાળવણી મુખ્યત્વે ત્યાંના વિદ્યાર્થીઓ જ કરે છે.
સેકમોલ સંકુલની કેટલીક લાક્ષણિકતાઓ:
સંકુલની શાળાના મકાનોને મોટાભાગે કાદવ અને માટીના મિશ્રણનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવ્યા છે, જેના કારણે શિયાળા દરમિયાન જ્યારે બાહ્ય તાપમાન -૪૦ ડિગ્રીની નીચે જાય છે ત્યારે રૂમની અંદરનું તાપમાન ૧૦ ડિગ્રી રહે છે. આ કેમ્પસ દક્ષિણ દિશા તરફ બનાવવામાં આવ્યું છે, જેથી સૂર્યપ્રકાશનો મહત્તમ ઉપયોગ કરી શકાય. અહીં સ્નાન માટે સૌર પેનલના ઉપયોગથી પાણી ગરમ કરવામાં આવે છે. રસોડા માટે સૂર્યપ્રકાશનો ઉપયોગ કરવાની એક સરળ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કર્યો છે જેમાં એક ચોક્કસ કોણ પર મુકાયેલ કોન્સેવે મિરર દ્વારા સૂર્યપ્રકાશને એકીકૃત કરી રસોડામાં રસોઈ માટે તેને ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત વાદળછાયા વાતાવરણ દરમિયાન રસોઈ માટે કેમ્પસમાં બાયોગેસનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. રસોડામાં રસોઈ પકાવવાની જવાબદારી બાળકોમાં વહેંચવામાં આવે છે.
શાળામાં વિદ્યાર્થીઓ દ્વારા વિવિધ ફળો અને શાકભાજીની ઓર્ગેનિક ખેતી કરવામાં આવે છે. આ શાકભાજી અને ફળોનો ઉપયોગ શાળાના બાળકો કરે છે, અને બચેલા શાકભાજી અને ફળોને સ્થાનિક લોકોમાં વહેંચી દેવામાં આવે છે. અહીંયા બાળકોને લદ્દાખની પરંપરાગત વાનગીઓ બનાવવાની તાલીમ પણ આપવામાં આવે છે.
શાળામાં વીજળી માટે સોલાર પેનલો લગાવવામાં આવી છે. વાદળછાયા વાતાવરણમાં પણ વીજળીનો ઉપયોગ થઈ શકે તે માટે સોલાર પેનલ સાથે બૅટરીઓને જોડવામાં આવી છે. વિદ્યાર્થીઓને સોલારની બૅટરીઓ બદલવા તથા તેમાં આવનારી સમસ્યાઓનું નિવારણ લાવવા માટે તાલીમ પણ આપવામાં આવે છે.
નિયમિત શાળાના દીવસે બાળકોને દિવસ દરમિયાન અડધા કલાક માટે ચર્ચાનો ક્લાસ હોય છે જેમાં તેમને લદ્દાખી સિવાયની અન્ય ભાષાઓ શીખવવામાં આવે છે અને એક બીજા સાથે ચર્ચા કરવાનું કહેવામાં આવે છે જેના પછી અડધા કલાકનો કમ્પ્યુટર ક્લાસ હોય છે. ત્યારબાદ ૧ કલાક માટે પ્રોજેક્ટ પ્રવૃત્તિની સાથે વિદ્યાર્થીઓ તેમના પસઁદગીના વિષયનો અભ્યાસ કરે છે, આ ઉપરાંત તેમને ૧ કલાક માટે લદ્દાખના ઇતિહાસ તથા અન્ય વિષયો ભણાવવામાં આવે છે. બપોરના ભોજન પછી દરેક બાળકોને બે-માસિક ધોરણે સોંપવામાં આવેલ કાર્યો કરવાનું કહેવામાં આવે છે, જેમાં તે પોતાની ટુકટી સાથે શાળામાં ખેતી, પશુપાલન તથા રસોડામાં મદદ કરે છે. આ કાર્યો ઉપર દેખરેખ રાખવા માટે વિધાર્થીઓ વચ્ચે ચૂંટણી કરીને કેટલાક વિધાર્થીઓને ચૂંટવામાં આવે છે.
આ બે મહિનામાં વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના કાર્યોની જવાબદારી કઈ રીતે નિભાવી અને કઈ રીતે જુદા જુદા પડકારોનો તેમણે સામનો કર્યો તેના વિષે અહેવાલ તૈયાર કરવામાં આવે છે જેનો ઉપયોગ આવનાર સમયમાં તેમના ક્ષેત્રોની ઓળખ માટે કરવામાં આવે છે.
ટૂંકમાં સેકમોલ વિદ્યાર્થીઓને સંપૂર્ણ શિક્ષણ આપવા માટે શરુ કરવામાં આવ્યું છે, જેમાં વિદ્યાર્થીઓ પોતાના શૈક્ષણિક અભ્યાસ ઉપરાંત વાસ્તવિક દુનિયામાં જવાબદાર નાગરિકો બનવા માટે પણ તૈયાર થઈ શકે, અને પોતાના વિચારોથી તેમની આસપાસની પરિસ્થિતિઓ માટે નવીનતમ ઉકેલો તથા વિવિધ સમસ્યાઓનું નિવારણ લાવી શકે. આ વિદ્યાર્થીઓ લદ્દાખ છોડીને બીજા કોઈ પ્રદેશમાં જવા માંગતા નથી અને કહે છે કે તેઓ વતનમાં રહી તેનો વિકાસ કરવા માંગે છે.
વાંગચુક ઈચ્છે છે કે સ્કૂલના પાઠ્યક્રમમાં બદલાવ આવે, પુસ્તકો કરતા વધારે પ્રયોગો પર વિદ્યાર્થીઓ ધ્યાન આપે. તેમના કહેવા મુજબ દેશની શિક્ષણ પ્રણાલીમાં બદલાવની અત્યંત જરૂર છે જેમાં સ્કૂલો અને કોલેજોમાં માત્ર નંબર્સ પર ધ્યાન આપવામાં આવે છે જેના આધારે વિદ્યાર્થીઓને પાસ કે ફેલ કરવામાં આવે છે. હાલની શિક્ષણ પ્રણાલીને કારણે એક બાજુ કોલેજથી બહાર નીકળીને વિદ્યાર્થીઓ પાસે રોજગારની પૂરતી તકો હોતી નથી તો બીજી બાજુ ઉદ્યમો પાસે યોગ્ય કર્મચારીઓની અછત હોય છે.
વાંગચુક પોતાના આ વિચારોને આગળ વધારીને એક એવા વૈકલ્પિક વિશ્વવિદ્યાલયની સ્થાપના કરવાની યોજના બનાવી રહ્યાં છે જે શિક્ષણ પદ્ધતિમાં સુધારો લાવવાના તેમના અભિયાનને આગળ વધારે. આ વિશ્વવિદ્યાલય તમામ પ્રકારના વિદ્યાર્થીઓ માટે ખુલ્લું રહેશે, જ્યાં વિદ્યાર્થીઓ ગોખવાની જગ્યાએ પ્રેક્ટીકલ રીતે અભ્યાસ કરશે.
આ સિવાય સોનમ વાંગચુકે લદ્દાખ જેવા વિસ્તારમાં પાણીની સ્થાનિક સમસ્યાને નિવારવા માટે “આઈસ સ્તૂપ” જેવા જળસંગ્રહ માટેના એક ઉત્તમ નમૂનાની શોધ પણ કરી છે, જેના કારણે તે વિસ્તારમાં આજે ખેતી સરળ બની શકી છે. સોનમ વાંગચૂક ને તેમના અમૂલ્ય કાર્યો માટે તાજેતરમાં રેમન મેગ્સેસે પુરસ્કાર થી સન્માનીત કરવામાં આવ્યા હતા.
આજકાલ દુનિયાના દરેક ખૂણામાં ઘરોના ભાવ આસમાન સુધી પહોંચી રહ્યા છે, જેના પગલે ઇટાલીયન ૩-ડી પ્રિન્ટીંગ કંપની ડબલ્યુએએસપી(વર્લ્ડ્સ એડવાન્સ્ડ સેવિંગ પ્રોજેક્ટ) ઘરોના ભાવ ઓછા કરવા માટે કામ કરી રહી છે. આ કંપનીએ ૩-ડી પ્રિન્ટેડ કોંક્રિટ અને કાદવના મિશ્રણનો તથા ક્રેન વડે લટકાવેલ ૩-ડી પ્રિન્ટરનો ઉપયોગ કરી એક ઞૂંપડા જેવુ માળખું તૈયાર કર્યું છે. આ માળખાને તૈયાર કરવાનો ખર્ચ અંદાજે એક હજાર ડોલર્સ(આશરે ૭૪૦૦૦ રૂપિયા હજાર) જેટલો થયો છે.
ઇમારતના પાયામાં માટી અને ચોખા આધારિત મિશ્રણ ઉપરાંત, કોંક્રિટનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે, જ્યારે કે છત લાકડાની બનેલી છે. ડબ્લ્યુએસપીના સીઇઓ મસિમો મોરેટીએ ડિજિટલ ટ્રેન્ડ્સને જણાવ્યું હતું કે, "ચીકણી માટી, ચોખાના તણખલા અને ચોખાના ફોતરાંનો ઉપયોગ કરી આ સામગ્રી બનાવવામાં આવે છે. કુદરતી રેસાઓ આ મિશ્રણના સંકોચનને ઘટાડવા અને દીવાલને મજબૂતી પુરી પાડવા માટે મદદરૂપ થાય છે."
આ ઘર ઓછા ખર્ચે તૈયાર થતા મકાનનુ એક ઉદાહરણ રજૂ કરે છે, ખાસ કરીને એવા મકાનોની સરખામણીમાં કે જેમાં સામાન્ય રીતે ઘરની અંદરના તાપમાનને જાળવી રાખવા વિવિધ પરંપરાગત પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ થાય છે. વર્ષમાં કોઈ પણ સમય દરમિયાન આ ઘર કોઇ પણ પ્રકારના હીટર અથવા એર કંડિશનરના ઉપયોગ વગર તેની અંદરનું તાપમાન જાળવી રાખે છે.
૨૧૫-ચોરસ ફૂટ બાંધકામને પૂર્ણ થવા માટે આશરે ૧૦ દિવસનો સમય લાગે છે, જો કે આના કરતા વધુ સમય મકાનની આંતરિક સજાવટ કરવામાં લાગે છે. ઉપર જણાવેલ કિંમતમા ફક્ત બાંધકામની સામગ્રીનો સમાવેશ થાય છે, તેમાં મજૂરીને જોડતા બાંધકામની કિંમત એક હજાર ડોલર્સ કરતા કેટલાક અંશે વધી જાય છે.
ડબલ્યુએએસપી આ ક્ષેત્રમાં કામ કરતું એક માત્ર જૂથ નથી. એસ્ટોનિયામાં યુનિવર્સિટી ઓફ ટાર્ટુ અને એસ્ટોનિયન યુનિવર્સિટી ઓફ લાઇફ સાયન્સિસના વૈજ્ઞાનિકોએ ૩-ડી પ્રિન્ટ કરી શકાય તેવી કોંક્રિટ જેવી બાંધકામ સામગ્રી વિકસાવી છે, જે નવા મકાનો બનાવવાના ખર્ચને ઘણો ઘટાડી શકે તેમ છે.
વિશ્વની વધતી જતી વસ્તી ને ઝડપી તથા સસ્તા મકાનો પૂરા પાડવા બાંધકામ ક્ષેત્રમાં આવા ઘણાં સ્પર્ધાત્મક ઉત્પાદનોની જરુર છે. આ ઉપરાંત કુદરતી આફત પછી લોકોના પુનર્વાસ માટે પણ આ પદ્ધતિ રાહત સમાન છે.
