જયારે નવેમ્બર ૨૦૧૮માં તામીલનાડુમાં ગાજા ચક્રવાત આવ્યું ત્યારે વિઝુથામાવાડી ગામનાં લોકોને માહિતી નહોતી કે આવી વિકટ પરિસ્થિતિમાં શું કરવું જોઈએ અને જો વાવાઝોડું તીવ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરે તો ક્યાં આશ્રય લેવો, કઈ વસ્તુઓથી દૂર રહેવું વગેરે. આ સમસ્યાને ધ્યાનમાં રાખીને રણજીતા કે જેઓ વ્યવસાએ રેડીઓ જોકી છે તેમણે સરકારની આપત્તિ વ્યવસ્થાપન બુકલેટનો અભ્યાસ કરીને તેમાંથી આ પ્રશ્નોના જવાબ એકઠા કરી લીધાં અને ગામનાં લોકો સુધી આ માહિતી પહોંચાડવા માટે NGOની મદદ લઇ કમ્યુનીટી રેડીઓ સ્ટેશનની શરૂઆત કરી દીધી જે ૯૦.૮ મેગાહર્ટઝ (MHz) ની આવૃત્તિથી પ્રસારિત કરવામાં આવે છે અને ૨૦ કિમીના ક્ષેત્રમાં આવતા નજીકના ૮ ગામડાઓને આવરી લે છે.

આ પ્રોગ્રામ દ્વારા લોકોમાં કલાઇમેટ ચેન્જ, સ્વબચાવ, પર્યાવરણ, ખેતીને લગતાં વિષયો વગેરે મુદ્દાઓ વિષે લોકોને માહિતગાર કરવામાં આવે છે. તથાં પ્રસંગ અનુરૂપ માહિતી પણ તેઓ સ્વયંસેવકોની મદદથી ગામનાં લોકો સુધી પહોંચાડે છે. જો ચૂંટણીનો સમય હોય તો તેઓ લોકોને VVPAT શું છે, નોટા (NOTA) એટલે શું વગેરે મુદ્દાઓ વિષે લોકોને માહિતગાર કરે છે. તેઓ જે તે વિષય માટે એક્સપર્ટની મદદ લે છે અથવા પોતે માહિતી એકઠી કરી લોકો સુધી સરળ ભાષામાં પહોંચાડે છે.

એવાં લોકો કે જેઓ ઈન્ટરનેટ સાથે જોડાયેલાં નથી અને હજું પણ માહિતી માટે રેડીઓ પર આધારિત છે તેમનાં માટે આ પહેલ ઘણી મહત્વની પુરવાર થશે અને લોકોમાં વિવિધ મુદ્દાઓ વિષે જાગૃતિ લાવવામાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપશે.

ઈમેજ સોર્સ: વનઅર્થ.ઓઆરજી

કચ્છનાં મુદ્રા નજીકના વિસ્તારનું ઔદ્યોગીકરણ થતાં કોલસા આધારિત ઘણાં પ્લાન્ટ આ વિસ્તારમાં કાર્યરત થયા છે. જેમાં ટાટા મુદ્રા પાવર પ્લાન્ટના લીધે માછીમાર સમુદાયના લોકોનાં જીવન અને તેમના રોઝગારને મોટો ફટકો પહોંચ્યો છે. આ પ્લાન્ટને ચલાવવા માટે રોજ ૨૦૦૦ કરોડ લીટર દરિયાનું પાણી ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, જેથી માછલીઓની સંખ્યામાં પણ નોંધપાત્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો છે. તથા આ દરમિયાન ભૂગર્ભજળ દરિયાઈ ખારા પાણી સાથે ભળી જતા પીવાનાં અને સિંચાઈના ઉપયોગમાં લેવાતાં પાણીની અછત સર્જાઈ છે અને ખેત ઉત્પાદનમાં પણ ઘટાડો થયો છે. તથા હવાનું પ્રદૂષણ પણ વધી ગયું છે અને કેમિકલ યુક્ત પાણીના લીધે માછલીઓની સંખ્યા ઘટવાની સાથે સાથે તેમની કિંમતમાં પણ ઘટાડો થયો હતો.

તો ગ્રામજનોએ તથા માછીમારોએ આ પ્લાન્ટના લીધે થતી પર્યાવરણની અસરોને ગંભીરતાથી લઇ આ મુદ્દો ઇન્ડિયન ગ્રીન ટ્રીબ્યુંનલ તથા સેન્ટ્રલ પોલ્યુશન કંટ્રોલ બોર્ડમાં ઉઠાવ્યો હતો. પરંતુ, તેમાં તેમને સફળતા ન મળતાં તેઓએ ૨૦૧૦માં એકજુટ થઇ માછીમાર અધિકાર સંગર્ષ સંગઠનની (MASS) સ્થાપના કરી. અને તેમણે કંપનીના અધિકારીઓનું આ મુદ્દે ધ્યાન દોર્યું, પણ તેઓ એ તેને ધ્યાન પર ન લેતાં, માછીમારોએ એનજીઓની સલાહ અને મદદ લઇ ઇન્ટરનેશનલ ફાઈનાન્સ કોર્પોરેશન (IFC) કે જે વર્લ્ડ બેંક ગ્રુપની સદસ્ય સંસ્થા છે અને જેણે આ પ્લાન્ટ માટે લોન આપેલી છે તેમાં અરજી કરી. ત્યારબાદ તેમણે ૩૦,૦૦૦ માછીમારોની સહી વાળો પત્ર વર્લ્ડ બેંકમાં મોકલ્યો. ત્યાંથી પણ કંઈ જવાબ ન મળતાં તેમણે અમેરિકા સ્થિત કોલંબિયાની ડિસ્ટ્રિક્ટ કોર્ટમાં IFC સામે પર્યાવરણને નુકસાન, બેદરકારી, કરારભંગ જેવા મુદ્દાઓ આધારે દાવો માંડ્યો હતો. પિટિશનર ૨૦૧૬માં આવેલ ચુકાદામાં હારી ગયા હતાં જેમાં કોર્ટે કહ્યું હતું કે આવી આંતરરાષ્ટ્રીય સંગઠનો કાયદા હેઠળ આવી ન શકે. તો તેમણે કોલંબિયા ડિસ્ટ્રિક્ટની કોર્ટ ઓફ અપીલમાં અરજી કરી હતી, ત્યાં પણ તેમણે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. પરંતુ, તેમણે હિંમત હાર્યા વગર, યુ.એસ. સુપ્રીમ કોર્ટમાં યાચિકા દાખલ કરી હતી જ્યાં કોર્ટે તેમનાં પક્ષમાં ચુકાદો આપ્યો હતો અને આવાં સંગઠનોને પણ કાયદા હેઠળ આવરી લેવાની વાત કરી હતી.

આ ગ્રામજનોએ ખાનગી કંપનીઓના દબાણને વશ ન થઈને અન્ય લોકો માટે પણ એક મિસાલ કાયમ કરી છે. તેમની આ લડતે ફક્ત આ એક પ્લાન્ટ વિષે જાગૃતિ નથી લાવી પણ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ખેડૂતો તથા અન્ય નાના ઉદ્યોગવાળા લોકોના થઇ રહેલા શોષણ વિરોધ એક અવાજ બુલંદ કરી છે અને આવાં પ્રોજેક્ટને ફાઈનાન્સ કરતાં પહેલાં ત્યાંના લોકો તથા પર્યાવરણ પર થતી અસરને ધ્યાનમાં લેવા જોઈએ અને જવાબદારીપૂર્વક મોનીટરીંગ કરવું જોઈએ તે સંદેશો ફેલાવ્યો છે.

ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશમાં પણ શિક્ષણ અત્યંત મોંઘુ છે. જ્યાં વધતા શહેરીકરણ વચ્ચે બાળકો શિક્ષણથી દૂર થઇ રહ્યા છે, ત્યાં સમાજના કેટલાક લોકો આવા ગરીબ અને આર્થિક સ્થિતિના કારણે બાળકોને અભ્યાસથી દૂર થતા રોકી રહ્યા છે. ગરીબ વર્ગના અને આર્થિક રીતે અસ્વસ્થ વિદ્યાર્થીઓને શાહીબાગની મહિલાઓ મફતમાં ટ્યૂશન આપે છે. આ મહિલાઓના સંગઠન દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલ “સ્કૂલ” આજે સંધ્યા શાળા ફાઉન્ડેશન તરીકે ઓળખાય છે. જ્યાં ૨૦૦ ગરીબ બાળકો દરરોજ સાંજે શિક્ષણ મેળવી રહ્યા છે.

Continue reading “સંધ્યા શાળા ફાઉન્ડેશન દ્વારા ૨૦૦ ગરીબ બાળકોને દરરોજ સાંજે શિક્ષણ આપવામાં આવી રહ્યું છે” →

થોડા સમય પહેલા આવેલ રીપોર્ટ પ્રમાણે સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ અને નાઇટ્રોજન ઓક્સાઇડ, તેમજ કાર્બન ઉત્સર્જન સહિતના લગભગ તમામ પ્રકારના વાયુ પ્રદૂષણમાં ચીન વિશ્વમાં ટોચ પર છે. પરંતુ એક નવા અધ્યયન મુજબ, એવું લાગે છે કે ચીનમાં હવે પર્યાવરણીય પ્રદૂષણ ઘટી રહ્યું છે.

Continue reading “ચીનમાં વાયુ પ્રદૂષણમાં ઘટાડો નોંધવામાં આવ્યો” →

ગુજરાતી ભાષાની એક કહેવત છે કે, “અડગ મનના મુસાફરને હિમાલય પણ નથી નડતો.” આ કહેવતને કેરળના મલ્લપુરમમાં રહેતી દેવિકાએ સાચા અર્થમાં પુરવાર કરી છે. માણસ પોતાની શારીરિક કે આર્થિક પરિસ્થિિને કારણે નહિ પરંતુ દૃઢ ઈચ્છા શકિતથી સફળતા હાંસલ કરે છે. દેવિકાએ તે વાતને સાબિત કરી છે. દેવિકાને જન્મથી જ બે હાથ ન હતા પરંતુ તેનું મન મજબૂત અને મક્કમ હતું. બાળપણથી જ તેણે પોતાની કમજોરીને પોતાની તાકાત બનાવી અને મુસીબતોનો સામનો કર્યો.

દેવિકાને તેમની માતા સુજીથાએ અપંગ ના સમજીને હિંમત આપી. દેવિકાના બાળપણમાં જ તેની માતાએ પગની આંગળીઓની વચ્ચે પેન્સિલ બાંધીને લખવાની તાલીમ આપવાની શરૂઆત કરી. શરૂઆતમાં દેવિકાએ શબ્દો અને ત્યારબાદ નંબર્સ અને બાળપણથી તેની જિજ્ઞાસા અને અથાક પરિશ્રમથી દેવિકાએ વર્ષ ૨૦૧૯માં યોજાયેલ ૧૦માં ધોરણની પરીક્ષામાં ૯૮.૧૧% મેળવ્યા છે. દેવિકાએ બાળપણથી જ વગર કોઈ મદદે તમામ પરીક્ષાઓ પાસ કરી છે. દેવિકા હાલ મલયાલમ, અંગ્રેજી અને હિન્દી ભાષા પોતાના પગ વડે લખી શકે છે. દેવિકા ૧૦માં ધોરણની પરીક્ષા આપ્યા બાદ હાલ ૧૧માં ધોરણમાં ‘હ્યુમાનિટી’ વિષયનો અભ્યાસ કરી રહી છે.

દેવિકાના પિતા સજીવ થેનીપલ્લમ પોલીસ સ્ટેશનમાં અધિકારી છે. દેવિકાના માતા પિતાએ બાળપણથી જ દેવિકાને સામાન્ય બાળકની જેમ જ ઉછેરીને તેનામાં અખૂટ હિંમત ભરી છે. દેવિકાને અભ્યાસ ઉપરાંત સિંગિંગમાં પણ રસ રહેલો છે. વર્ષ ૨૦૧૯માં દેવિકાને જૂનિયર રેડ ક્રોસમાં સર્વશ્રેષ્ઠ કેડેટનો પુરસ્કાર મળ્યો હતો. કેરળના પોલીસના વડા લોકનાથ બહેરાએ દેવિકાનું સન્માન કર્યું હતું. દેવિકાની વધતી જતી પ્રતિષ્ઠાથી તેના માતા-પિતા ગૌરવ અનુભવે છે.

પોતાની જાત મહેનતથી સામે આવનારી મુસીબતોનો સામનો કર્યો અને સમાજમાં એક મિસાલ પેશ કરી કે મહેનત કરનાર વ્યક્તિ વિકટ પરિસ્થતિનો સામનો આસાનીથી કરી શકે છે.

ભારતમાં શૈક્ષણિક સંસ્થાનો માટે મૂળભૂત સુવિધઓ પૂરી પાડવામાં અને ખાસ કરીને સરકારી શાળાઓની હાલત દયનીય જોવા મળે છે. પ્રશાસન અને આમ લોકોની જાગૃકતાના અભાવે શાળાઓ મૂળભૂત સુવિધાઓ જેવી કે સાફ પાણી, શૌચાલય, કલાસરૂમ વગેરેની અછત જોવા મળે છે. પરંતુ પંજાબના માનસા જિલ્લાના મુસા ગામની સરકારી પ્રાથમિક શાળાની હાલત શિક્ષક અને ગામના લોકોએ સાથે મળીને બદલી છે.

Continue reading “શિક્ષકો અને ગામના લોકોની મદદથી જર્જરિત હાલતમાં રહેલી શાળાને સ્માર્ટ શાળા બનાવતા પંજાબના જગજીત સિંહ” →